Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Puławach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia, 25 listopada 2022 roku

Sąd Rejonowy w Puławach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego Elżbieta Wojciechowska

Protokolant: Starszy Sekretarz Sądowy Marzanna Ruszak

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2022 roku w Puławach

sprawy z powództwa K. D.

przeciwko P. D., A. D. (1), J. R. (1), E. W., T. M.

o stwierdzenie nieważności umowy

oddala powództwo.

Sędzia Sądu Rejonowego Elżbieta Wojciechowska

Sygn. akt I C 567/20

UZASADNIENIE

W dniu 23 września 2020 roku powód K. D. zastępowany przez pełnomocnika złożył pozew do Sądu Rejonowego w Puławach przeciwko pozwanym E. W., P. D., A. D. (1), T. M. oraz J. R. (1). Żądał stwierdzenia, że umowa przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 25 lutego 1981 roku zawarta przez S. D. i M. D. oraz A. D. (2) jest nieważna.

Powód podał, że A. i S. D. byli współwłaścicielami działek gruntów położonych w N. o łącznej powierzchni 5,5601 ha tj. działek o nr ewidencyjnych 69,139,201,243/1, 308, 318, 441, 517/2, 562, 615, 748, (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) oraz 1500 na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiego w ½ udziału. Spadkobiercami A. D. (3) była żona S. D. oraz dzieci K. D., K. R., M. D.. Po śmierci A. D. (3) S. D. zawarła umowę przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego z A. i M. D.. Pełnomocnik powoda argumentował, że umowa jest nieważna, albowiem S. D. nie mogła dysponować niewydzieloną częścią spadku bez wiedzy i zgody pozostałych współwłaścicieli, umowa zaś nie została podpisana przez wszystkich następców prawnych A. D. (3). Powód wskazał, że nie żyją już S. D., K. R. oraz M. D. i jego żona A. D. (2). Jako pozwanych powód wskazał dzieci M. i A. małżonków D. oraz dzieci T. R. (pozew k. 4-6).

Pozwani T. M. oraz J. R. (1) przyłączyli się do żądania pozwu (pisma k. 37, k. 63, 64).

Pozwani E. W., P. D. i A. D. (1) wnieśli o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych zwrotu kosztów procesu. Pozwani podnieśli, że umowa została zawarta w formie pisemnej wymaganej ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym rolników. Udział S. D. w jej części oraz w części, w jakiej odziedziczyła go po swoim mężu A. D. (3) został przeniesiony na rzecz M. i A. D. (2) w sposób skuteczny. Wątpliwości może jedynie budzić skuteczność przeniesienia prawa własności udziałów K. R. i K. D., jednakże w zakresie tych udziałów M. i A. D. (2) stali się posiadaczami samoistnymi. Stan ten trwał ponad trzydzieści lat i z tego względu pozwani ponieśli zarzut zasiedzenia. Pozwani podali, że samoistne posiadanie w zakresie udziałów K. D. i K. R. kontynuuje A. D. (1), który zdaniem pozwanych jest aktualnym właścicielem nieruchomości (odpowiedzi na pozew k. 40-41, 42- 43, 44 -45).

W toku rozprawy pełnomocnik powoda podtrzymał powództwo i zakwestionował podniesiony zarzut zasiedzenia podnosząc jednocześnie, że kwestia ewentualnego zasiedzenia nie ma znaczenia dla rozpoznania sprawy (protokół rozprawy k. 68).

Pozwani E. W., P. D. i A. D. (1) na rozprawie wnieśli o oddalenie powództwa. E. W. przyznała, że umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego dotyczy gruntów z aktu własności ziemi dołączonego do pozwu (protokół k. 71).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. D. (3) oraz S. D. na skutek uwłaszczenia stali się właścicielami nieruchomości składającej się z działek o numerach ewidencyjnych (...) o łącznej powierzchni 5,66 ha, położonych w N., w gminie P. w ½ udziału na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej (dowód: akt własności ziemi GU.on.451/4-76/75 k. 11).

Współwłaścicielem w pozostałej części jest J. P.. Doszło do nieformalnego podziału działek do użytkowania w ten sposób, że J. P. użytkuje działki leśne (dowód: zeznania A. D. (1) k. 71, zeznania E. W. k. 71).

Gospodarstwo rolne zostało zabudowane przez A. D. (3) przy pomocy synów: K. D. i M. D.. Został zbudowany dom, stodoła i obora. W wybudowanym domu zamieszkali małżonkowie A. D. (3) i S. D. oraz małżonkowie A. i M. D., a w późniejszym okresie także dzieci A. i M. D.. K. R. zamieszkiwała w E., ale został wydzielony dla niej pokój, do którego przyjeżdżała w okresie wakacji wraz z swoimi dziećmi. K. D. uprawiał na części nieruchomości porzeczki i truskawki do około 1978 roku. Nadto pomagał w uprawie ziemniaków i otrzymywał część plonów (dowód: zeznania K. D. k. 71, zeznania A. D. (1) k. 71, zeznania E. W. k. 71).

W dniu 2 kwietnia 1978 roku w P. zmarł A. D. (3). Spadek po nim, w tym gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyli: żona S. D. oraz dzieci K. R., K. D. i M. D. po ¼ części każdy z nich (wiedza sądu z urzędu).

W dniu 25 lutego 1981 roku w Urzędzie Gminy w P. przez Naczelnikiem Gminy została zawarta umowa pomiędzy S. D., a jej synem M. D. i synową A. D. (2). W treści umowy wskazano, że S. D. prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni 4,32 ha położone w N. i od 1930 roku jest współwłaścicielem w niewydzielonych częściach ½ nieruchomości zapisanych w ewidencji wsi N. o numerze jednostki rejonowej 113 i 114. S. D. oświadczyła, że nie jest właścicielem innych nieruchomości rolnych. S. D. przekazała w umowie własność ½ części i posiadanie gospodarstwa rolnego na rzecz nabywców: M. D. i A. D. (2) na zasadzie wspólności ustawowej. W umowie wskazano, że zbywczyni została wydzielona do bezpłatnego użytkowania działka gruntu rolnego nr 615/2 o powierzchni 0,30 ha oraz wydzielono do bezpłatnego korzystania pokój w budynku mieszkalnym. W załączniku do umowy wskazano, że przekazane gospodarstwo nie obejmuje budynków, inwentarza, zapasów i zasiewów, natomiast obejmuje drzewostan leśny (dowód: umowa k. 8 -9).

W zawarciu powyższej umowy nie uczestniczyli K. D. oraz K. R. (okoliczność bezsporna).

W dniu 15 stycznia 1994 roku w N. zmarł M. D.. Będące w składzie spadku po nim gospodarstwo rolne, nabyli : żona A. D. (2) oraz dzieci A. D. (1), P. D. i E. D. po ¼ części każde z nich (dowód: postanowienie w sprawie I Ns 559/07 z 4 lipca 2007 roku k. 13).

S. D. zmarła w dniu 9 grudnia 2005 roku w N.. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli syn: K. D. w 1/3 części, wnuki T. M. i J. R. (1) po 1/6 części każdy z nich oraz wnuki E. W., P. D. i A. D. (1) po 1/9 części każdy z nich (wiedza sądu z urzędu).

A. D. (2) zmarła w dniu 8 stycznia 2012 roku w N.. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli: A. D. (1), P. D. oraz E. W. po 1/3 części (dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z 7 lutego 2014 roku Rep. A Nr 316/2014 sporządzony przed A. S. – notariuszem w P. k. 14-15).

Nie żyje także K. R.. Spadek po zmarłej w dniu 2 marca 2005 roku w E. córce A. D. (3) nabyli na podstawie ustawy: mąż O. R., córka T. M. i syn J. R. (2) po 1/3 części. O. R. zmarł w dniu 18 grudnia 2010 roku w E.. Spadek po nim nabyli na podstawie ustawy T. M. oraz J. R. (1) (dowód: postanowienie SR w Elblągu w sprawie I Ns 517/05 z 20 lipca 2005 r. k. 17, postanowienie SR w Elblągu w sprawie IX Ns 146/11 z dnia 6 lipca 2011 roku k. 16).

A. i S. D. zamieszkiwali na gospodarstwie rolnym do swojej śmierci. Aktualnie gospodarstwo rolne położone w N., którego pierwotnymi współwłaścicielami byli A. i S. małżonkowie D. zamieszkiwane jest na stałe przez synów M. i A. D. (2) tj. przez A. D. (1) i P. D.. E. W. i P. D. swoje udziału po rodzicach przekazali na rzecz A. D. (1). A. D. (1) kosi działki rolne i pobiera dopłaty unijne. Nie posiada żywego inwentarza. W dalszym ciągu z nieruchomości około raz do roku korzystają następcy prawni K. R. – tj. jej dzieci T. M. i J. R. (1). K. D. odwiedzał matkę do jej śmierci. Żył w dobrych stosunkach z bratem i bratową. Pomagał im w gospodarstwie. Wraz z szwagrem pomagał A. D. (1) w naprawie dachu na stodole. A. D. (1) po śmierci ojca wybudował letnią kuchnię z własnych środków. Płaci podatki za nieruchomość (dowód: zeznania świadka L. K. k. 71 01:00:37 – 01:10:58, zeznania K. D. k. 71, zeznania A. D. (1) k. 71, zeznania E. W. k. 71).

Sąd dokonując ustaleń faktycznych nie oparł się na kopii odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Puławach z dnia 14 października 2014 roku w sprawie I Ns 173/14 – z uwagi na okoliczność, że kopia ta nie jest kompletna, nie zawiera drugiej strony postanowienia, jednakże treść powyższego postanowienia Sąd zna z urzędu, z uwagi na to, że sprawa ta toczyła się w tutejszym Sądzie. Z tego względu na podstawie wiedzy powziętej z urzędu Sąd ustalił daty śmierci i następców prawnych A. D. (3) i S. D. oraz ich spadkobierców.

W pozostałym zakresie stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o pozostały materiał dowodowego, w tym w oparciu o zeznaniach stron, w których potwierdzili oni swoje wyjaśnienia informacyjne. Treść powyższych zeznań w przeważającej części jest spójna ze sobą. Pomiędzy zeznaniami K. D. oraz P. D. zachodzą niewielkie rozbieżności, co do daty do której K. D. uprawiał porzeczki i truskawki na części gruntu stanowiącego część spornego gospodarstwa rolnego jednakże w ocenie Sądu nie rzutują one na wiarygodność pozostałej części zeznań, albowiem nie jest sporne, że K. D. faktycznie uprawiał część gruntów i zaprzestał uprawiać ten grunt najpóźniej w latach 80 – tych, co oznacza, że nie ma to wpływu na ewentualne uwzględnienie zarzutu zasiedzenie podnoszonego przez pozwanych.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Postępowanie dowodowe wykazało, że S. D. w dacie zawarcia umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego nie była właścicielką w ½ udziału, którego własność zgodnie z treścią umowy przeniosła na M. i A. małżonków D.. Pierwotnymi właścicielami tego udziału byli A. D. (3) i S. D.. Okoliczności sprawy nie wskazują, by przed śmiercią A. D. (3) doszło do przeniesienia własności udziału na wyłączną własność S. D.. Z chwilą śmierci A. D. (3) ustała wspólność majątkowa małżeństwa A. D. (3) i S. D.. Z chwilą otwarcia spadku współwłaścicielami w częściach ułamkowych stali się S. D. oraz spadkobiercy A. D. (3). Nie doszło do dokonania podziału majątku wspólnego i działu spadku po A. D. (3).

Zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Wobec czego uznać należy, że w dniu 2 kwietnia 1978 roku S. D. była właścicielką udziału 1/4 (1/2 z 1/2) w nieruchomości stanowiącej część gospodarstwa rolnego (albowiem małżonkowie zgodnie z (...) byli właścicielami udziału wielkości 1/2 części) oraz nabyła z udziału należącego do A. D. (3) wynoszącego udział wielkości1/4 z ¼ części tj. 1/16 Łącznie S. D. w wyniku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej oraz spadkobrania po mężu była współwłaścicielką udziału w 5/16 części (1/4 + 1/16 = 4/16+ 1/16 = 5/16), zaś współwłaścicielami po 1/16 udziału byli K. D., M. D. oraz K. R..

Do umowy przekazania gospodarstwa rolnego jako zbywca stanęła wyłącznie S. D., nie posiadająca pełnomocnictwa od K. D. oraz K. R. wobec czego należy uznać, że umowa została zawarta przez osobę, która nie była właścicielem całości zbywanego udziału. Jednakże brak przymiotu właściciela jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 1996 roku w sprawie I CKN 27/96 stanowi wadę zbywanej rzeczy, która rzutuje na skutki umowy, nie zaś na jej ważność. Własność skutecznie co do zasady może przenieść na nabywcę tylko właściciel.

Należy również mieć na względzie, że S. D. była współwłaścicielką nieruchomości wchodzących w skład przenoszonego gospodarstwa rolnego. Zgodnie z art. 199 k.c. do rozporządzenia rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną, wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Jednakże przywołany przepis nie wskazuje, jakie są skutki dokonania wymienionych w nim czynności bez zgody współwłaściciela. Art. 58 k.c. stanowiący, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy, jak wskazuje się w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 roku IV CSK 596/12, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2015 roku w sprawie V CSK 293/14, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2014 roku w sprawie V CSK 412/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2017 roku w sprawie II CSK 546/15 ) odnosi się wyłącznie do treści i celu czynności prawnej, a o sankcjach niespełnienia innych przesłanek czynności prawnej jest mowa poza tym przepisem. Jak słusznie wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 2017 roku w sprawie II CSK 546/15 czynność prawna przekraczająca zakres zwykłego zarządu dokonana przez współwłaściciela bez zgody pozostałych współwłaścicieli, jest skutecznie obligatoryjna tylko względem tego współwłaściciela i nie wywołuje skutków rzeczowych. Czynność ta nie jest ani obligacyjnie ani rzeczowo skuteczna względem współwłaściciela, który nie wyraził na nią zgody i stan ten istnieje ab initio, a nie dopiero wskutek zastosowania art. 59 k.c. Sąd miał na uwadze również treść art. 1036 k.p.c., który stanowi, że spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

Mając na uwadze całokształt powyższych okoliczności stwierdzić należy, że rozporządzenie dokonane przez S. D. w zakresie udziałów nie będących jej własnością nie jest skuteczne w stosunku do powoda K. D., albowiem nabywców nie chroniła rękojmia ksiąg wieczystych z art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W dacie zawarcia umowy dla nieruchomości nie była prowadzona księga wieczysta, a nadto rozporządzenie miało charakter nieodpłatny i zostało dokonane w złej wierze.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że powództwo o stwierdzenie, że umowa przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 25 lutego 1981 roku jest nieważna jest nieuzasadnione. Umowa jest ważna, natomiast w stosunku do powoda nie jest skuteczna, nie wywołała skutku rzeczowego.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może zadać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Z uwagi na uznanie, że umowa nie jest nieważna zbędne było rozpatrywanie, czy powód posiada interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności, jednakże pobocznie wskazać, że Sąd nie podzielił podniesionego przez A. D. (1), P. D. i E. D. zarzutu zasiedzenia. M. D. był współwłaścicielem nieruchomości jeszcze przed zawarciem umowy przeniesienia własności gospodarstwa rolnego z dnia 25 lutego 1981 roku na skutek spadkobrania po ojcu A. D. (3). W takiej sytuacji zasiedzenie mogło dotyczyć wyłącznie udziałów, a nie całej nieruchomości.

Zasiedzenie udziałów czyli stwierdzenie nabycia udziałów w prawie własności nieruchomości z mocy prawa na skutek nieprzerwanego samoistnego posiadania nieruchomości przez określony w ustawie czas. Art. 172 k.c. przewiduje możliwość zasiedzenia prawa własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego, który nie jest właścicielem. Przyjmuje się, że jest dopuszczalne zasiedzenie udziałów przez innego współwłaściciela. Przy czym rozważając czy doszło do zasiedzenia udziałów przez innego współwłaściciela należy mieć na uwadze treść art. 206 k.c, z którego wynika, że każdy z współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić z współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli oraz treść art. 209 k.c., iż każdy z współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Przepisy te nadają współwłaścicielowi szeroki zakres uprawnień. Stwierdzenie zasiedzenia na rzecz innego współwłaściciela wymaga więc wykazania nie tylko objęcia w posiadanie nieruchomości – gdyż to uprawnienie wynika z art. 206 k.c. i jednocześnie wyłącza możliwość zastosowania domniemania z art. 339 k.c. Konieczne jest wykazanie wykroczenia przez współwłaściciela poza uprawnienia wynikające z art. 206 i art. 209 k.c. tj. rozszerzenie swojego władztwa na udział innego współwłaściciela w taki sposób, który by go wykluczał z współposiadania i uzewnętrznienie rozszerzenia posiadania wobec współwłaściciela oraz osób trzecich (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 maja 2017 roku w sprawie III CSK 144/16/).

W przedmiotowym przypadku nie doszło do rozszerzenia władztwa M. D. i jego małżonki A. D. (2) na udziały pozostałych współwłaścicieli. Następcy prawni K. R. korzystają w dalszym ciągu z nieruchomości. Jak wynika z zeznań świadka oraz stron przyjeżdżają cyklicznie w okresie wakacji, w tym T. M. korzystała z nieruchomości w bieżącym roku. K. D. zaś pobierał pożytki z uprawy ziemniaków, a dodatkowo uczestniczył w pracach remontowych na dachu. Korzystają zatem z swoich uprawnień właścicielskich. Ani M. D. i A. D. (2) jak również żadne z ich dzieci nie dokonały rozszerzenia władztwa na udział powoda jak również następców prawnych K. R..

Koszty postępowanie w sprawie poniósł wyłącznie powód. Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia. Mając na uwadze, że pozwani nie ponieśli kosztów, a powód nie wnosił o zwrot kosztów postępowania i przegrał sprawę Sąd w wyroku nie zawarł rozstrzygnięcia w zakresie kosztów.

Sędzia Sądu Rejonowego

Elżbieta Wojciechowska

Sygn. akt I C 567/20

ZARZĄDZENIE

odpis pisemnego uzasadnienia wyroku doręczyć pełnomocnikowi powoda.

P., dnia 4 stycznia 2023 roku Sędzia Sądu Rejonowego Elżbieta Wojciechowska